Zgrada Hotela Petrović (Hotel Srem)

2023-02-17 - Gordana Gajić

Zgrada Hotela Petrović  zadužbina je veleposednika i bankara Nikole Petrovića. Kao ekonomista, školovan u Novom Sadu, Budimu i Beču, Nikola Petrović stekao je predanim radom zavidno bogatstvo i društveni ugled. U centru Stare Pazove oko 1905. godine podigao je Hotel Petrović, koji je kasnije postao poznat kao Hotel Srem.

Umetnički pravac secesija - Zgrada Hotela Petrović izgrađena je u stilu secesije, umetničkog pravca koji je nastao krajem 19. veka kao reakcija na zvaničnu, akademsku umetnost, a koji se odrazio u arhitekturi, slikarstvu, vajarstvu, grafičkoj umetnosti, primenjenoj umetnosti. Pojavio se paralelno u različitim državama i shodno tome imao više naziva: u Austriji secesija, u Nemačkoj jugendstil, u Francuskoj i Belgiji art nuvo, u Italiji cvetni stil, u Engleskoj liberti. Odlikuje se upotrebom novih materijala u arhitekturi poput betona, čelika, stakla, keramike. Inspirisan je prirodnim oblicima i strukturama, što se najviše uočava u dekoraciji fasada, gde kao ukras preovlađuju motivi listova, cvetova, životinjskih i ljudskih figura.

Arhitektura zgrade - Zgrada Hotela Petrović je jednospratan objekat, sa zasečenim uglom u prizemlju i trostranim erkerom na spratu, iznad kojeg se nalazi šestougaono kube. Fasada prizemlja horizontalno je oživljena linearnim usecima i pravougaonim prozorskim otvorima sa profilisanim okvirima. Spratni deo se odlikuje bogatom dekoracijom u stilu secesije. Prozori su ukrašeni zupčastim lukom ispod kojeg se nalazi luneta dekorisana maskeronom, glavom čoveka. Iznad prozora nalaze se ventilacioni tavanski otvori ukrašeni floralnim ornamentima. Na bočnim delovima fasade grupisana su po dva prozora oivičena lezenama, na kojima su predstavljene ženske figure koje nose profilisan kapitel sa volutama, jonski kapitel. Lučno završena akroterija postavljena je iznad bočnih prozora. Akroterija je ukrašena glavom anđela i okulusima, okruglim prozorima smeštenim u plitku dvostruku nišu. U donjem delu akroterija se širi u volute, a sa bočnih strana voluta nalaze se stubovi sa vazama. Fasada erkera ukrašena je sa četiri polu-stuba koji imaju jonske kapitele, kao i frizom floralne ornamentike koji se nalazi ispod profilisanog krovnog venca. Zgrada je kao reprezentativan primer građanske arhitekture s početka 20. veka, proglašena kulturnim dobrom od velikog značaja.

Hotel Petrović kao mesto kulturnih i društvenih zbivanja

Na početku 20. veka Hotel Petrović predstavljao je mesto u kome su se odvijali važni događaji vezani za kulturni, društveni i politički život tadašnje zajednice. U prizemlju su se nalazile dve gostionice u kojima su dočekivani različiti zvaničnici koji su posećivali Staru Pazovu, a u maloj i velikoj sali hotela odvijali su se zabave, koncerti, predavanja. Slovačko pozorište izvodilo je tokom 1911, 1912. i 1913. godine predstave, a Sokolsko društvo održavalo je sastanke i vežbe u velikoj sali hotela tokom 1911. godine. Pred hotelom, nalazila se i glavna pijaca, gde su se često održavali i zborovi građana. Prota Simeon Aranicki u delu Parohija u Staroj Pazovi krajem godine 1911. opisuje zabavu koju je 1908. godine organizovalo Srpsko crkveno pevačko društvo:

Još i danas s uživanjem sećamo se one najlepše – prave narodne zabave , na kojoj je to društvo pesmom učestvovalo, još i danas lebdi nam pred očima ona neobično lepa slika, kada se zatalasalo srpsko kolo u ljubičasto osvetljenoj velikoj dvorani Hotela Petrovića te milina beše pogledati veliku grupu školske i odrasle mladeži kao i većinu ovdašnjih naših mlađih gospođa u živopisnoj narodnoj nošnji – naročito zauzimanjem B. Šimićeve učiteljice – krasnim crvenim i ljubičastim jelecima u srpskom platnu zaodevenih.

Zadužbine Nikole Petrovića - Pored Hotela Petrović, Nikola Petrović podiže 1905. godine i zgradu Štedionice, objekat koji je proglašen kulturnim dobrom od velikog značaja, kao i privatnu kuću, danas zgradu Tehničke škole, objekat koji se nalazi pod prethodnom zaštitom. Kao veoma imućna porodica, Petrovići su posedovali ceo sadašnji plac u strogom centru mesta, a zahvaljujući njihovom zadužbinarstvu, centar Stare Pazove predstavlja prostorno kulturno-istorijsku celinu, povezanu arhitektonskim skladom.

Procvatom trgovine i zanatstva, kao i razvojem industrije, te uspostavljanjem ekonomskih veza sa drugim delovima srednje i zapadne Evrope, i graditeljska delatnost se menjala po uzoru na napredne evropske sredine. Objekti u centru upravo pokazuju da je i u Staroj Pazovi postojao građanski sloj koji je pratio evropske tokove razvoja i u skladu sa svojim mogućnostima se ugledao na arhitekturu građanske Evrope.

Literatura: S. Aranicki, Pravoslavna parohija u Staroj Pazovi krajem godine 1911, Sremski Karlovci, 1912.

Zavod za zaštitu spomenika kulture Sremska Mitrovica, Studija zaštite nepokretnog kulturnog nasleđa za potrebe izrade prostornog plana opštine Stara Pazova, Sremska Mitrovica, 2007.

M. Kovačević, Pazovačke porodice, Stara Pazova, 2015.

Pojašnjenje arhitektonskih pojmova:

Erker – Izbočena višeugaona ili polukružna površina na fasadi kao zatvoren balkon sa prozorima na nekom od spratova, a može obuhvatati i više spratova.

Luneta – Polukružno polje između ravnog nadvratnika ili nadprozornika i luka iznad njega, često ispunjen dekorativnim motivima.

Lezena – Vertikalno plitko ispupčenje na zidu bez baze i kapitela, koje ima ulogu da ojača konstrukciju i/ili ukrasi fasadu objekta.

Kapitel – Gornji, najviši deo stuba, koji se naziva i glava stuba i nosi teret luka ili grede. Često je dekorativno obrađen.

Akroterija – Samostalan plastični ukras na bočnim stranama krovnog venca ili zabata građevine.

Okulus – Prozor kružnog oblika.

Voluta – Ukras na kapitelu stuba ili pilastra koji ima oblik zavijutka.

Maskeron – Ukras u obliku ljudskog lica.