SOKLOLSKI DOM KRALJA PETRA PRVOG OSLOBODIOCA
2021-10-30 - Gordana Gajić
Sokolski dom kralja Petra I Oslobodioca
Sokolska društva osnivala su se sa idejom fizičkog i moralnog vaspitanja zajednice, kao i promocije slovenske solidarnosti. Srpski Soko formiran je 15. avgusta 1906. godine zauzimanjem knjigovođe Štedionice u Staroj Pazovi Jovana Vučkovića i lekara Jovana Baraća. Srpski soko priređivao je svake godine u mestu i okolini javne vežbe i narodne zabave uz učešće susednih sokolskih društava. Početkom 1914. godine austrougarska vlast ukinula je sokolska društva, tako da je Srpski soko iz Stare Pazove početkom Prvog svetskog rata prestalo sa radom.
Slovački soko u Staroj Pazovi funkcioniše od 1912. godine, i to je bilo prvo slovačko sokolsko društvo koje je osnovano u Austrougarskoj Monarhiji.
Po završetku Prvog svetskog rata društva su obnovila svoje delovanje, a 1919. godine ujedinjuju se u jedno pod nazivom Srpsko-slovačko sokolsko društvo, koje ulazi u Jugoslovenski soko, a krajem 1929. godine u Soko Kraljevine Jugoslavije.
Postizalo je značajne uspehe u radu i učestvovalo je na mnogim javnim smotrama i sletovima kako širom Jugoslavije, tako i u inostranstvu: Ljubljani, Sarajevu, Zagrebu, Pragu, Sofiji.
Želja za izgradnjom Sokolskog doma
Društvo nije imalo svoj prostor, već su sokoli bili prinuđeni da vežbaju u lošim uslovima, u zgradama koje nisu odgovarale njihovim potrebama. Dobrotom počasnog člana društva, Nikole Petrovića, tokom 1911. godine, sokolima je ustupljena velika sala Hotela Petrović za vežbanje i održavanje sastanaka. Problem neadekvatnog prostora bio je stalno prisutan, a kulminirao je 1928. godine, kada je mesto za vežbanje koje su koristili otkazano. Društvo je iste godine odlučilo da sagradi sokolski dom. Dobijaju dozvolu za gradnju doma, finansijsku pomoć u vidu beskamatnog zajma, a zahvaljujući razumevanju i zauzimanjem opštinskih odbornika, na čelu sa braćom Rup, društvo u centru Stare Pazove dobija i zemljište za zidanje doma.
Istaknuti arhitekta prve polovine 20. veka i načelnik ministarstva građevina, Momir Korunović, napravio je besplatno nacrt zgrade, a arhitekta Predrag Zrnić je nacrt razradio. Kamen temeljac osvećen je 5. oktobra 1930. godine i tom prilikom društvo je priredilo veliku svečanost. U činu osvećenja učestvovali su sveštenici pravoslavne, katoličke i evangeličke veroispovesti: Miloje Aranicki, Ivan Salovac i Vladimir Hurban Vladimirov. Kamen temeljac prvi je postavio izaslanik NJ. V. Kralja.
Arhitektura Sokolskog doma
Sokolski dom u Staroj Pazovi je građevina kojom dominira centralna pravougaona osnova, a kojoj su u prednjem delu sa bočnih strana pridodati manji pravougaoni prostori pokriveni jednoslivnim krovom. U centralnom delu nalazila se vežbaonice, dok su se u bočne prostorije koristile kao pomoćna odeljenja. Fasada pročelja oživljena je trolučnom slepom arkadom, nekada bojenom u bordo, a ispod svakog luka na spratnom delu nalazi se par polukružno završenih prozora. Zidno platno bočnih elemenata dekorisano je trolučnom arhivoltom koja uokviruje tri prozorska otvora. Objekat je sagrađen u duhu nacionalnog stila, kojeg odlikuju oblici i ukrasi potekli iz srpsko-vizantijske graditeljske baštine, što predstavlja raritet na području Stare Pazove. Zgrada je evidentirana kao kulturno dobro pod prethodnom zaštitom.
U znak zahvalnosti kralju Petru I Karađorđeviću, dom je nazvan njegovim imenom. Pored doma postavljena je portretna bista kralja Petra I Oslobodioca. Danas se u zgradi nalazi sedište KUD-a Branko Radičević.
Spomenik palim borcima u I svetskom ratu
Sokolsko društvo podiže 1928. godine spomenik na groblju u znak sećanja i zahvalnosti palim borcima za narodnu slobodu i jedinstvo u I svetskom ratu. Osvećenje spomenika obavljeno je veoma svečano 1931. godine, a tom prilikom prisustvovalo je brojno građanstvo, kao i izaslanici ministarstva unutrašnjih poslova, ministarstva vojske i ministarstva prosvete.
Spomenik je izrađen od tesanog kamena, a na beloj mermernoj ploči urezan je natpis:
Srpskim junacima palim za narodno oslobođenje i ujedinjenje 1914-1918, Sokolsko društvo Stara Pazova, 1928.
Literatura:
S. Aranicki, Pravoslavna parohija u Staroj Pazovi krajem godine 1911, Sremski Karlovci, 1912.
Spomenica Sokolskog društva u Staroj Pazovi : 1906-1931, Stara Pazova, 1931.
J. Šago, Hronika Stare Pazove, Novi Sad, 1991.
V. Bojović, Stara Pazova. Kratak prikaz o etničkom, privrednom i kulturnom razvoju, Stara Pazova, 2004.
Zavod za zaštitu spomenika kulture Sremska Mitrovica, Studija zaštite nepokretnog kulturnog nasleđa za potrebe izrade prostornog plana opštine Stara Pazova, Sremska Mitrovica, 2007.