Zgrada štedionice Petrovića u Staroj Pazovi

2021-10-19 - Gordana Gajić

Zgrada štedionice Petrovića

 

Zgrada štedionice u Staroj Pazovi zadužbina je veleposednika i bankara Nikole Petrovića. Kao ekonomista, školovan u Novom Sadu, Budimu i Beču, Nikola Petrović stekao je predanim radom zavidno bogatstvo i društveni ugled. U Staroj Pazovi osnovao je Zadrugu za međusobno pomaganje i štednju 1882. godine, koja je potom pretvorena u deoničarsko društvo i štedionicu 1886. godine.

Umetnički pravac secesija

Zgrada štedionice izgrađena je 1905. godine u stilu secesije, umetničkog pravca koji je nastao krajem 19. veka kao reakcija na zvaničnu, akademsku umetnost, a koji se odrazio u arhitekturi, slikarstvu, vajarstvu, grafičkoj umetnosti, primenjenoj umetnosti. Pojavio se paralelno u različitim državama i shodno tome imao više naziva: u Austriji secesija, u Nemačkoj jugendstil, u Francuskoj i Belgiji art nuvo, u Italiji cvetni stil, u Engleskoj liberti. Odlikuje se upotrebom novih materijala u arhitekturi poput betona, čelika, stakla, keramike. Inspirisan je prirodnim oblicima i strukturama, što se najviše uočava u dekoraciji fasada, gde kao ukras preovlađuju motivi listova, cvetova, životinjskih i ljudskih figura.

Arhitektura zgrade

Zgrada štedionice Petrovića pripada stilu secesije prvenstveno po fasadnom ukrasu. Jednospratna ugaona građevina ima zasečen ugao u prizemlju iznad koga se nalazi trostrani erker nadvišen kubetom. Zidno platno je u prizemlju raščlanjeno pravougaonim prozorima, koji se zbog svoje veličine nazivaju izlozi, a upravo ovo proširenje prozorskih otvora jedna je od odlika secesijskog stila. Bočni prozori okruženi su pilastrima, plitkim četvrtastim polu-stubovima, koji su u prizemnom delu povezani polukružnim lukom ispod kojeg se nalazi luneta ispunjena floralnim motivima. Spratni prozori su lučno završeni i nadvišeni profilisanim baldahinom i cvetnom ornamentikom. Površina između prozora ukrašena je pilastrima, linearnim i floralnim motivima.

Zgrada je evidentirana kao spomenik kulture od velikog značaja i predstavlja jedan od najlepših primera građanske arhitekture s početka 20. veka u našem kraju. Prvobitna funkcija objekta bila je vezana za polje ekonomije i finansija, a možemo reći da se to ni danas nije promenilo, s obzirom da je u nju smeštena filijala Poreske uprave u Staroj Pazovi.

Potpora radu drugih institucija

Štedionica u Staroj Pazovi imala je praksu da potpomaže finansijskim prilozima rad drugih institucija i organizacija, najčešće srpska humanitarna, prosvetna i patriotska društva, zanatlije, zemljoradnike, ali i siromašne meštane. Članak u Srpskom kolu iz 1905. godine ističe:

Štedionica u Pazovi poslala je upravi našeg lista K 60 kao pogodišnju pretplatu za 50 primjeraka Srpskog Kola, koji se šalju Srbima ratarima u Staru Pazovu, Vojku, Šimanovce, Surduk, Bešku, Belegiš, St. Slankamen, St. Banovce, Deč i Nove Karlovce. Na ovaj lijepi

primjer staranja za Srpsko Kolo mogli bi se ugledati i ostali naši novčani zavodi i njihove uprave, pa da svaki prema svojoj snazi pomogne i na ovaj način Srpsko Kolo, a učini dobro Srbima ratarima, s kojima radi. Uprava „Srpskog Kola" lijepo zahvaljuje Štedionici u Pazovi u ime onijeh 50 Srba ratara, koji njezinom dobrotom čitaju.

 

Zadužbine Nikole Petrovića

Pored zgrade Štedionice, Nikola Petrović podiže 1905. godine i Hotel Petrović, kasnije poznat kao Hotel Srem, objekat koji je proglašen kulturnim dobrom od velikog značaja, kao i privatnu kuću, danas zgradu Tehničke škole, objekat koji se nalazi pod prethodnom zaštitom. Kao veoma imućna porodica, Petrovići su posedovali ceo sadašnji plac u strogom centru mesta, a zahvaljujući njihovom zadužbinarstvu, centar Stare Pazove predstavlja prostorno kulturno-istorijsku celinu, povezanu arhitektonskim skladom.

Procvatom trgovine i zanatstva, kao i razvojem industrije, te uspostavljanjem ekonomskih veza sa drugim delovima srednje i zapadne Evrope, i graditeljska delatnost se menjala po uzoru na napredne evropske sredine. Objekti u centru upravo pokazuju da je i u Staroj Pazovi postojao građanski sloj koji je pratio evropske tokove razvoja i u skladu sa svojim mogućnostima se ugledao na arhitekturu građanske Evrope.

 

Literatura:

S. Aranicki, Pravoslavna parohija u Staroj Pazovi krajem godine 1911, Sremski Karlovci, 1912.

V. Bojović, Stara Pazova. Kratak prikaz o etničkom, privrednom i kulturnom razvoju, Stara Pazova, 2004.

Zavod za zaštitu spomenika kulture Sremska Mitrovica, Studija zaštite nepokretnog kulturnog nasleđa za potrebe izrade prostornog plana opštine Stara Pazova, Sremska Mitrovica, 2007.

M. Kovačević, Pazovačke porodice, Stara Pazova, 2015.

 

 

Pojašnjenje arhitektonskih pojmova:

Pilastar – Četvrtasti stub ugrađen u zid fasade ili enterijera koji ima konstruktivnu i dekorativnu ulogu.

Erker – Izbočena višeugaona ili polukružna površina na fasadi kao zatvoren balkon sa prozorima na nekom od spratova, a može obuhvatati i više spratova.

Luneta – Polukružno polje između ravnog nadvratnika ili nadprozornika i luka iznad njega, često ispunjen dekorativnim motivima.