ISTORIJA STARE PAZOVE

2020-12-25 - Danijela Bajić

Stara Pazova, mesto i opština smeštena u jugoistočnom delu Srema, se može pohvaliti nalazištima iz praistorije i rimskog perioda, ali je njen procvat počeo za vreme habzburške vlasti.

Zbog čestih upada osmanske vojske na pogranične oblasti habzburške monarhije, vlasti su odlučile da formiraju Vojnu krajinu. Njena uloga je bila da zaustavi napade južnog suseda. Granica je bila naseljena Srbima, koji su dobili status slobodnih seljaka, slobodu veroispovesti i pravo da se školuju na srpskom jeziku. Stara Pazova je bila sedište kapetana Vojne krajine od kraja 18. veka pa do njenog ukidanja 1881. godine.

Krajem 18. veka Staru Pazovu naseljavaju Slovaci, a nešto kasnije i manji broj Rumuna i Mađara. Tada je sagrađena i osnovna škola, čija je nastava realizovana na slovačkom jeziku, a koja od Drugog svetskog rata nosi ime „Heroj Janko Čmelik“.

Trgovina i zanatstvo su počeli da se razvijaju krajem 19. veka, a potom je počela i izgradnja saobraćanica, radi lakše trgovine. U ovo doba osnovana je i prva pijaca, koja je i danas veoma posećena.

Habzburška monarhija je bila posvećena svilarstvu, te je pokrenula zasađivanje belog duda, čijim se listovima hranila svilena buba, na prostoru današnje Vojvodine. Žitelji Stare Pazove i okolnih mesta, su pokazali umešnost u ovom poslu, te je ubrzo otvorena i radionica za odmotavanje svilenih čaura.

Odlukom Velikog narodnog sabora u Rumi, održanog 24. novembra 1918. godine, Srem je prisajedinjen Kraljevini Srbiji, a 1. decembra 1918. godine proglašena je Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, koja je kasnije preimenovana u Kraljevina Jugoslavija.

Izgradnjom železničke stanice u međuratnom periodu, Stara Pazova dobija još više na značaju, pogotovo što su u međuvremenu osnovani Kolo srpskih sestara, šegrtska škola, gimazija, Narodni dom koji je do danas očuvao kulturu, jezik i tradiciju slovačkog naroda na prostoru Srbije, kao i prva zemljoradnička zadruga.

Nakon podele Kraljevine Jugoslavije na oblasti 1929. godine, Stara Pazova je bila na teritoriji Dunavske banovine, a sporazumom Cvetković - Maček, ušla je u sastav Banovine Hrvatske. Nedugo po izbijanju Drugog svetskog rata i proglašenjeu Nezavisne države Hrvatske (NDH), staropazovački srez je stavljen pod vlast Hrvata. Posle napada Nemačke na SSSR, širom okupirane Jugoslavije obrazovan je partizanski pokret otpora, koji je tokom celog rata ometao neprijatelja u sprovođenju svojih okrutnih mera.

Zgrada Kola srpskih sestara, u kojoj su danas smeštene prostorije osnovne škole „Boško Palkovljević Pinki“, ustašama je služila kao štab i mesto gde je često mučeno stanovništvo. Dana 23. oktobra 1944. godine, Stara Pazova je oslobođena okupatorske vlasti, a deo stanovništva je uzelo učešće na Sremskom frontu.

Nedugo po završetku Drugog svetskog rata, Stara Pazova dobija status grada, a šezdesetih godina 20. veka postaje opština. Do kraja veka stanovništvo se većinom bavilo zemljoradnjom, da bi početkom ovog, Stara Pazova postala jedna najperspektivnijih opština, gde se otvaraju nova radna mesta.

 

Danijela Bajić, diplomirani istoričar